रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया म्हणजेच RBI ने बँकेत 2000 रुपयांच्या नोटा जमा करण्याची किंवा इतर नोटांसोबत बदलण्याची तारीख 7 ऑक्टोबरपर्यंत वाढवली आहे. आरबीआयने सांगितले की, ‘पैसे काढण्याच्या प्रक्रियेचा निर्धारित कालावधी संपला आहे. पुनरावलोकनाच्या आधारावर, 2000 रुपयांच्या नोटा जमा करण्याची आणि बदलण्याची विद्यमान प्रणाली 7 ऑक्टोबर 2023 पर्यंत वाढवण्याचा निर्णय घेण्यात आला आहे.
यापूर्वी, आरबीआयने या वर्षी 19 मे रोजी एक परिपत्रक जारी करून 30 सप्टेंबरपर्यंत 2000 रुपयांच्या नोटा बँकांमध्ये जमा करण्यास किंवा बदलण्यास सांगितले होते. यानंतरही 2000 रुपयांची नोट कायदेशीर राहील, असे त्यावेळी सांगण्यात आले होते. आरबीआयच्या म्हणण्यानुसार, 31 ऑगस्ट 2023 पर्यंत 3 हजार 56 अब्ज रुपयांच्या नोटा बँकांमध्ये परत आल्या आहेत.
हा रिझर्व्ह बँकेचा 19 मे 2023 रोजीचा आदेश आहे. 30 सप्टेंबरपर्यंत 2000 रुपयांच्या नोटा बदलून किंवा बँकांमध्ये जमा करता येतील, असे सांगण्यात आले.
2000 ची नोट 2016 मध्ये आली होती
2000 रुपयांची नोट नोव्हेंबर 2016 मध्ये बाजारात आली होती. त्यानंतर पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी 500 आणि 1000 रुपयांच्या नोटा चलनातून बाद करण्याची घोषणा केली होती. त्यांच्या जागी नव्या पॅटर्नमध्ये 500 आणि 2000 रुपयांच्या नव्या नोटा जारी करण्यात आल्या. मात्र, 2018-19 पासून RBI ने 2000 रुपयांच्या नोटांची छपाई थांबवली आहे. तर 2021-22 मध्ये 38 कोटी 2000 रुपयांच्या नोटा नष्ट झाल्या.
खालील प्रश्न आणि उत्तरांमधून नोट्स बदलण्याची प्रक्रिया समजून घ्या…
1. नोटा बदलण्यासाठी कोणत्याही कागदपत्राची आवश्यकता आहे का?
नाही, बँकेत जाऊन कोणत्याही कागदपत्राशिवाय या नोटा सहज बदलता येतील. नोटा बदलून घेताना कोणतीही अडचण येऊ नये यासाठी बँकांनाही याबाबत माहिती देण्यात आली आहे. सरकारने जारी केलेल्या मार्गदर्शक सूचनांनुसार, बँकेत नोटा बदलून घेण्यासाठी कोणत्याही प्रकारची कागदपत्रे द्यावी लागणार नाहीत.
एका वेळी 20,000 च्या मर्यादेपर्यंत, 2000 च्या नोटा बदलल्या जाऊ शकतात म्हणजेच इतर मूल्यांमध्ये बदलल्या जाऊ शकतात. तुमचे खाते असल्यास तुम्ही खात्यात कितीही 2000 रुपयांच्या नोटा जमा करू शकता.
2. कोणत्याही बँकेत खात्याशिवाय नोटा बदलून घेता येतात का?
होय. खाते नसलेल्यांना 2000/- च्या मर्यादेपर्यंत दुसऱ्या मूल्याच्या 2000 च्या नोटा एका वेळी कोणत्याही बँकेच्या शाखेत मिळू शकतात. तुमचे खाते असल्यास ही मर्यादा लागू होणार नाही.
3. सरकारी आदेशाचा सर्वसामान्यांवर काय परिणाम होईल?
ज्याच्याकडे 2000 रुपयांची नोट असेल त्याला बँकेत जाऊन बदलून घ्यावे लागेल. 2016 च्या नोटाबंदीमध्ये, जेव्हा 500 आणि 1000 रुपयांच्या नोटांवर बंदी घालण्यात आली तेव्हा त्या बदलण्यासाठी लांबच लांब रांगा लागल्या होत्या. त्यामुळे नागरिकांना मोठ्या त्रासाला सामोरे जावे लागले. यंदाही तशी परिस्थिती निर्माण झालेली नाही.
4. हा निर्णय सरकारच्या चुकीची दुरुस्ती आहे का?
2016 मध्ये बंद करण्यात आलेल्या ₹500 आणि ₹1000 च्या नोटांची कमतरता पूर्ण करण्यासाठी ₹2000 च्या नोटा छापण्यात आल्या होत्या. जेव्हा इतर मूल्यांच्या नोटा पुरेशा प्रमाणात उपलब्ध झाल्या, तेव्हा 2000 रुपयांच्या नोटांची छपाई 2018-19 मध्ये बंद करण्यात आली. म्हणजेच 2000 रुपयांच्या नोटा चलनातून बाद करणे ही सरकारची चूक सुधारली आहे असे थेट म्हणता येणार नाही.
5. ते कोणाला लागू आहे?
हा निर्णय सर्वांना लागू आहे. प्रत्येक व्यक्तीकडे 2000 रुपयांच्या नोटा बँकेच्या कोणत्याही शाखेत जमा कराव्या लागतील किंवा 30 सप्टेंबरपर्यंत इतर नोटा बदलून घ्याव्या लागतील.